Holocaust, politie en mensenrechten: "Een belletje doen rinkelen"
Op 27 januari 2014, precies 69 jaar na de bevrijding van Auschwitz, is het project Mensenrechten, een initiatief van Dossin en de politie, officieel van start gegaan. Dankzij dit samenwerkingsakkoord kunnen alle personeelsleden van de geïntegreerde politie zich inschrijven voor de eendaagse opleiding ‘Holocaust, Politie en Mensenrechten’ (HPM). Ook de aspiranten in de basisopleiding passeren langs Kazerne Dossin.
Mensenrechten-dilemma’s zijn in geen enkel beroep zo aan de orde als bij de politie. De manier waarop tijdens de nazi-bezetting gewone Belgische politieagenten ingezet werden om vaak gewelddadige razzia’s op Joden uit te voeren, illustreert dit ten overvloede. Ook in België, vooral in Antwerpen, zijn hierover bijzonder interessante archiefstukken terug te vinden. Die tonen aan dat heel wat toen gebruikte strategieën om ethische dilemma’s te omzeilen, ook vandaag nog erg herkenbaar zijn. Maar ze tonen ook aan dat er een marge was voor verzet. Een inzicht in die historische casus van collectief geweld is verhelderend voor een politieopleiding. Wie wéét hoe een groep naar geweld kan verglijden, is daar beter tegen bestand en kan ook weerwerk bieden.
De opleiding
De federale politie integreert een bezoek aan dit museum in de basisopleiding ter vervanging van bepaalde lesuren over mensenrechten. Dit initiatief wordt gekaderd binnen het ‘Handvest van de diversiteit van de federale politie’ als een krachtig appel tot inzet ten voordele van gelijkheid van kansen en diversiteit binnen de federale politie. Het educatief project sluit bovendien naadloos aan op de waarden die de federale politie hoog in haar vaandel heeft staan, met name de waarden van integriteit en respect. Dit laatste is ook een kernbegrip in herinneringseducatie, waarvan het doel ‘respect’ is, een begrip dat verder gaat dan ‘tolerantie’ of ‘verdraagzaamheid’.
“Samen met het educatief team van Kazerne Dossin heeft een ploeg van lokale en federale politiemedewerkers 36 docenten klaargestoomd”, legt commissaris Marc Van Gestel uit. Hij is projectcoördinator HPM. “Deze 18 Nederlandstaligen en 18 Franstaligen begeleiden de kandidaten tijdens de eendaagse cursus. In een eerste tijd zal deze politiecoach de kandidaten op een interactieve manier doorheen de tentoonstellingsruimte van het museum gidsen. In een tweede tijd nemen zij deel aan een workshop rond mensenrechten. Aan de hand van casussen, groepsdiscussie en dilemma-oefeningen krijgen de deelnemers een aanzet om autonoom en kritisch gebeurtenissen en gedragingen te analyseren en te handelen conform de eigen inzichten.”
”Een mijlpaal”
Commissaris Ingrid Vangeel kon haar ogen niet geloven bij het zien van het opleidingsaanbod – voortgezette opleiding tot begeleider1 ‘Holocaust, Politie en Mensenrechten’. “Ik wist niet wat ik zag! Het concept is geniaal. Het is een mijlpaal in de positieve evolutie van de politieopleiding. 15 jaar geleden zou dit ondenkbaar geweest zijn. Uniek is ook het feit dat de politie voor dit project samenwerkt met een externe partner, en dan nog wel met het eerste mensenrechtenmuseum in de wereld!” We spreken haar op het moment dat ze twee van de vijf opleidingsdagen achter de rug heeft, vooraleer ze zich ‘begeleider’ mag noemen.
“Deze twee dagen waren heel intens en heel vermoeiend, maar enorm boeiend. Een groep gemotiveerde mensen met diverse invalshoeken maakt het interessant. De gelijkenissen tussen nu en toen zijn frappant. De circulaires bijvoorbeeld, de processen-verbaal van inlichtingen, het bevel tot medebrenging, de opsplitsing tussen bestuurlijke en gerechtelijke politie enz. Hiervan werd toen handig gebruikgemaakt door politieke, gerechtelijke en politionele verantwoordelijken om de collaboratie op een officiële wijze in de hand te werken.”
“De link tussen politie en mensenrechten is snel gelegd”, gaat ze verder. “Wij hebben de macht om mensen van hun hoogste goed te beroven: hun vrijheid. We hebben ook het exclusieve monopolie over geweld. Godzijdank dat die universele rechten van de mens ingebed zijn in bijvoorbeeld de wet op het politieambt (WPA). Eerbied voor de rechten en de vrijheden van de mens dienen de rode draad te vormen doorheen deze opleiding en doorheen onze loopbaan. Het is eveneens belangrijk dat we begrip en empathie tonen voor de complexiteit van het politiewerk. En het toenemende geweld op de politie moet natuurlijk ook worden aangepakt.
De opleiding leert ons dat we als politieambtenaar die tijdloze mechanismen, waar we zo gevoelig voor zijn, tijdig herkennen. Dat er ergens in ons hoofd een belletje gaat rinkelen. Daarom was het zo boeiend om het daderprofiel te analyseren: het zijn veelal mensen zoals u en ik, geen psychopaten, die tot deze gruweldaden zijn overgegaan. Het intrigeert mij dat men van de witte zone kan opschuiven door de grijze zone heen, naar de zwarte. Deze duivelse transitie zoals Christoph Busch het ook wel noemt, gebeurt heel geleidelijk. Wij zijn, en politiemensen zeker, nu eenmaal sociale wezens, we willen erbij horen, we zijn gehoorzaam en plichtsbewust … Ook dit zijn mechanismen die hierin hun rol kunnen spelen.”
De samenwerking tussen politie en Dossin zorgt hier en daar voor wat tegenwind en ligt soms gevoelig. “Ik krijg liever reactie en scepticisme dan onverschilligheid”, besluit de commissaris. “Het is veel erger als dit soort opleiding de mensen koud laat.”
Dossin
De Dossin-kazerne is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de Shoah in België. Tussen 1942 en 1944 gebruikten de nazi’s de kazerne als verzamelkamp om zoveel mogelijk Joden en zigeuners samen te brengen. Van hieruit vertrokken 25 484 Joden en 352 zigeuners naar Auschwitz-Birkenau. Slechts 1200 van hen keerden terug … De overigen kwamen om door ontbering of werden meteen na aankomst vergast en verbrand. Dit werd mogelijk gemaakt doordat de Duitse bezetter een beroep kon doen op bepaalde Belgische politiediensten voor het uitvoeren van de razzia’s waarbij honderden Joden werden opgepakt om naar Dossin te worden overgebracht. Vandaag de dag is de kazerne een museum geworden dat niet enkel de geschiedenis wil weergeven, maar ook de bezoeker via herinneringseducatie alert wil maken voor de tijdloze mechanismen van massageweld.
Herinneringseducatie is werken aan een houding van actief respect in de huidige maatschappij vanuit de collectieve herinnering aan menselijk leed dat veroorzaakt is door menselijke gedragingen als oorlog, intolerantie of uitbuiting en dat niet vergeten mag worden. De focus van herinneringseducatie ligt op vandaag. We gaan heden en verleden niet met elkaar vergelijken, we gaan het verleden niet beoordelen met de maatstaven van vandaag. Dat is onmogelijk en zinloos. Wel gaan we op zoek naar tijdloze mechanismen als machtswellust, geweld, vooroordelen, propaganda, xenofobie, uitsluiting, bureaucratie, ontmenselijking enz. Die mechanismen liggen veelal aan de basis van leed uit heden en verleden. Hoe werken die mechanismen? Welke zijn de strategieën om deze mechanismen te doorzien en ze niet te laten ontsporen?
“Dit museum kan zichzelf geslaagd noemen als het de bezoeker een beklijvend inzicht meegeeft in het fenomeen van discriminatie en uitsluiting, in de kracht van de massa, in de handelingsmogelijkheden van de enkeling in de context van groepsagressie van welke vorm dan ook. De boodschap van Kazerne Dossin is dat, staande tegenover de agerende massa, je steeds op zoek moet gaan naar de marge om ‘neen’ te zeggen”, besluit Herman Van Goethem, conservator van het Kazerne Dossin.
Lees ook
